Intens verdrietig

Vandaag een aantal van de meest verdrietige, schokkende verhalen in mijn leven gehoord. Ik ben uitgenodigd door een Duitse studente Peace and Conflict, Iris, om met haar de Jezuïeten Vluchtelingen Service (JRS) te bezoeken alwaar we een focus groep discussie zullen hebben met Congolese vrouwen. Deze vrouwen komen uit de Engelse klas van een van de zusters en hebben zich vrijwillig opgegeven. Ik kom een uurtje van te voren aan bij Iris, die om de hoek van dit service centrum woont, aan de andere kant van de stad. William, mijn favoriete meest veilige boda driver, heeft me gebracht.

Aangekomen bij het centrum moeten we even wachten tot de Engelse klas is afgelopen. Dan komt de zuster naar buiten en vraagt ons haar te volgen. Ik zie gelijk dat het een schat is. Zo’n vriendelijke, goede uitstraling. Zoals zusters zijn moeten. We gaan naar de vergaderkamer van het centrum. Een prettige kamer, met boekenkasten, een televisie en leunstoelen. De vrouwen volgens ons. In plaats van 8 krijgen we er 12. Eigenlijk wat te veel voor een focusgroep discussie maar we willen niemand weigeren. Iris snelt naar buiten om nog wat soda’s te halen. We weten dat de vrouwen eigenlijk liever geld hebben, maar hebben besloten om alleen prik met een koekje te kopen. Iris zal hier komende weken nog vaker zijn, en interviews willen doen, dus met geld geven lopen we het risico verwachtingen te wekken. Al hebben we het dus wel overwogen. Deze vrouwen hebben namelijk honger en komen alles te kort wat jullie en ik normaal achten.

Als iedereen binnen is, inclusief een paar peuters/kleuters en een baby, beginnen we. Iris stelt zichzelf voor en vervolgens maken we een rondje. Dan onze eerste vraag: welke gevaren ben je tegengekomen tijdens je vlucht uit Congo? Een van de vrouwen, een pittig fel ding, neemt gelijk het woord. In Ki Swahili wel te verstaan want ondanks hun Engelse lessen zijn ze deze taal nog niet machtig genoeg. De zuster vertaalt. Voor haar ogen zijn haar broers en vader doodgeschoten. Zij is ontkomen. Het is een heel verhaal en ik gebaar naar Iris en de zuster dat dit te veel tijd in beslag neemt. Pijnlijk natuurlijk, want de vrouw wil graag vertellen. We stellen voor dat iedereen een woord noemt. En jawel, het eerste woord is verkrachting. Het tweede marteling. En dan komen de vrouwen los. Ze laten hun littekens zien: gesneden in hun borsten, sigaretten uitgedrukt op hun armen, ze moesten lijken dragen, een vertelt hoe ze voor de lol op haar benen hebben geschoten, een ander hoe ze haar hebben verkracht voor de ogen van haar kinderen. Tranen, tranen, zo erg. Iris en ik moeten ons groot houden. Zulke verschrikkelijke verhalen. De tranen prikken onontkoombaar. En elke vrouw die haar verhaal doet, breekt. Ik wil hen in mijn armen houden. Elke nacht nachtmerries en herbeleven. Zo gewelddadig verkracht terwijl zwanger, dat het kind ongelukkig, invalide is geboren. De baby in de kamer is ook resultaat van een verkrachting en de moeder vertelt hoe moeilijk ze het vindt van het kind te houden. Een schattig, lief meisje.

We gaan moeiteloos over naar de tweede vraag: de problemen die ze hebben in Kampala. Moeiteloos, omdat hun leven in Kampala nauwelijks beter te noemen is. Van de regen in de drup is een understatement. Zo vertelt een vrouw dat ze haar huur niet kan betalen, maar de landlord laat haar blijven zolang als ze met hem neukt. Ze moet wel, voor haar kinderen, vertelt ze huilend. Verschillen vrouwen gaan ook ’s nachts de straat op, met achterlating van hun kinderen. Het is de enige manier om aan geld voor eten te komen. Ze worden als uitschot behandeld door de Oegandezen, verschillende vrouwen zijn al beroofd en/of in elkaar geslagen. Hun kinderen worden bespuugd en beschimpt omdat ze Congolees zijn. Ze kunnen slechts het hoofd buigen, ze moeten zien te overleven. Ondanks dat sommigen een goede opleiding hebben, gestudeerd, maken ze geen schijn van kans op de arbeidsmarkt. Ze worden gediscrimineerd, achtergesteld. Een voor een vertellen ze hun verhaal en bij een ieder zoveel verdriet, zoveel tranen. We voelen ons schuldig. Wat maken we los? Maar aan het eind zeggen ze dat ze zo blij zijn dat ze hun verhaal konden doen. . Dat het opluchting geeft. Ik kan niet verwoorden hoe erg ik het vind dat ik niets voor hen kan doen.

Waarom ze niet terug gaan? Omdat Congo nog altijd verschrikkelijker is, omdat daar de dood op elke hoek staat. Omdat ze in Kampala kunnen blijven hopen op een beter leven. We willen hen zo graag vertellen dat het beter zal worden. Maar dat kan niet. De Oegandese regering laat hen toe, maar in die wet van 2006 (the Refugee Act 2006) staat, dat als ze naar Kampala komen, dat prima is maar dat ze wel geheel zelfvoorzienend moeten zijn. Met andere woorden: je krijgt geen hulp. Gelukkig zijn er een aantal organisaties, zoals de mijne en deze. Maar het zijn druppels op de gloeiende plaat. Waarom is er niet meer hulp? Goede vraag. Staat de Oegandese overheid niet toe. Om de vluchtelingen vooral niet aan te moedigen. De regering heeft ook liever dat ze naar de settlements gaan; permanente vluchtelingenkampen van soms wel 80.000 mensen. Is het daar beter? Ze krijgen er zakken meel en water, maar met één ziekenhuis- en één UNHCR post en vier politie agenten, die naar verluid meestal dronken zijn. Lijkt me stug….

Ik wil niet moralistisch zijn, ik wil het niet beter weten, ik wil niets voorschrijven. Maar als je deze verhalen hoort, schaam je je. Over ons geneuzel over belastingcenten, over dat wij het al moeilijk genoeg hebben, over dat het allemaal de schuld is van corrupte regeringen en dat we daarom onze handen er van moeten trekken. Kunnen deze mensen daar wat aan doen? Ik geloof dat we verantwoordelijk zijn voor elk levend wezen op deze aarde. Ik geloof niet in schuld en eigen verantwoording. Te makkelijk. Afschuiven. Ik denk aan WO II waar we allemaal van hebben geleerd en met afschuw over spreken. Dat mag nooit meer gebeuren. Zijn we het allemaal over eens. En waar dan heen met deze verhalen? Sluit je ogen niet, laat maar binnenkomen. En kijk wat je kan doen.

Liefs, Annemieke